Miejska Biblioteka Publiczna w Białej Podlaskiej - Wielkie powroty… czyli rozprawy naukowe o dziełach sztuki prawosławnej

W Monasterze w Jabłecznej zebrało się więc grono badaczy i naukowców, przedstawicieli świata sztuki i kultury aby dyskutować i przywracać pamięć zaginionym skarbom. Dzięki temu też powstała książka, która trafiła do Działu Wiedzy o Regionie.

Jest to tom rozpraw pokonferencyjnych poświęconych dziedzictwu polskiego prawosławia. Dyskutujący wiele miejsca poświęcili utraconym dziełom z regionu Lubelszczyzny. Jak można przeczytać we wstępie do tomu rozpraw […] „Wielkie powroty” stały się ważnym forum naukowym, przestrzenią wymiany myśli, dialogu i twórczego namysłu nad wschodniochrześcijańskim dziedzictwem naszej Ojczyzny.

W tomie można przeczytać wiele interesujących artykułów o zaginionych dziełach. Jednym z takich dzieł była ikona Matki Bożej Wileńskiej. Cudowny obraz Matki Bożej Hodegetrii był najstarszą ikoną Wileńszczyzny (ok. 1495 r.), a zaginął w 1915 roku.

J. Tomalska – Więcek  wymienia cudowne ikony, czczone nie tylko przez prawosławnych. Z wielu świętych obrazów zaginęło 12 wizerunków Maryi, słynących cudami m.in. z Horodyszcza, Gródka czy Białegostoku. Z Leśnej Podlaskiej zaginął także kamienny relief z 1683 r. z wizerunkiem Maryi z Dzieciątkiem na prawej ręce.

Miejsca w których znajdowały się ikony i święte księgi ciągnęły rzesze pielgrzymów. Jeżeli przedmioty kultu wywożone były przez prawosławne władze kościelne to zazwyczaj były ocalone przed zniszczeniem i zagładą. Trafiały przeważnie do monasterów. Oryginały zastępowano czasem kopiami.

Obrazy nie tylko były wywożone ale i niszczone, czasem nieświadomie. Wiele szkody zabytkom przyniosły nieudolne prace „konserwatorskie”, kiedy to wszystko wokół było bielone, przesłaniane innymi malowidłami, przedmiotami. Przykładem może być przywracanie świetności freskom klasztoru w Supraślu. Potrzebna była całkowita rekonstrukcja tynków by wydobyć to, co przez lata ukrywało się pod nimi. O rekonstrukcji fresków jest artykuł bp Andrzeja Borkowskiego.

W kolejnych artykułach możemy poznać tajemnice ikonostasów z terenów Wielkiego Księstwa Litewskiego, sytuację parafii katolickich obrządku wschodniego czyli unickiego z 1740 r. diecezji przemyskiej. Krystyna Mart opisała kolekcję sztuki sakralnej utworzonej w chełmskim muzeum. Klasztor w Jabłecznej w czasie I wojny światowej został pozbawiony cennych zabytków klasztornych. Do Moskwy zostały wywiezione cenne rękopisy z 1488 i 1527 roku. Co ważne, nie zostały zniszczone ale klasztor poniósł straty, bowiem został zubożony o wybitne dzieła. Utracone zostały też księgi muzyczne zawierające zapisy tradycyjnych śpiewów liturgicznych. Swoje badania nad przywróceniem starym melodiom cerkiewnym tradycyjnego brzmienia przedstawił Daniel Sawicki. Dzięki artykułowi można zapoznać się z zawartością kodeksu (Irmologion Ławrowski).

Wszystkie artykuły opatrzone są fotografiami przedstawiającymi cenne zabytki będące przedmiotem konferencji, co znacznie uatrakcyjnia prezentacje. Można więc podziwiać piękno ikon, budowli, rękopisów i zabytków.

„Wszelkie grabieże i przywłaszczanie obiektów kultu miały za cel udowodnienie rosyjskich praw do dziedzictwa polskiego prawosławia”. Jednak pamięć o nich przetrwała w sercach miejscowej ludności i badaczy, którzy dokładają wszelkich starań by dzieła te wróciły do rodzimych miejsc lub odzyskały dawną świetność.

Książkę można wypożyczyć w Dziale Wiedzy o Regionie. Zapraszamy.