„Nie szata zdobi człowieka” czyli o społecznych i kulturowych funkcjach stroju ludowego w publikacjach regionalnych
20 lipca 2023
Pośród regionalistów i historyków, znawców i miłośników regionu znajdującego się wokół Białej Podlaskiej wciąż trwa dyskusja nad nazwaniem poprawnie naszego terenu. Ktokolwiek miałby w tym względzie rację trzeba pamiętać, że obszar ten zamieszkiwany był przez wielonarodowościową ludność określającą się mianem „tutejszej”. Obok siebie przez wieki mieszkali Polacy, Ukraińcy, Białorusini, Rusini, Żydzi i Tatarzy.
Nieustannie rusyfikowani mieszkańcy zachowywali jednak swoją kulturę i obyczaje. Podobnie było ze strojem. Nie był on jednolity. Nieco podobne, ale jednak inne ubrania stanowiły wyróżnik. Pomiędzy rzekami Bugiem, Wieprzem i Krzną występował strój podlaski nadbużański. Mężczyźni okrywali się brązowymi sukmanami, kobiety zakładały pasiaste spódnice i zapaski. Kobiece lniane koszule często ozdabiały tzw. perebory. Głowę przyozdabiano plecionymi ze słomy kapeluszami, a zimą czapkami baranimi. Kobiety zakładały czepki i chustki. Piękne koszule zdobione były bogato haftami. W każdym niemal domu był kołowrotek i krosna. Nasze babcie same przędły i tkały. Powstawały ubrania codzienne i te na wyjątkowe okazje, zakładane tylko od święta. W powszednie dni ubierano się przede wszystkim wygodnie i skromnie, nie każdego bowiem było stać na nowe stroje. To, co nadawało się przekazywano z pokolenia na pokolenie. Nie wyrzucało się na śmietnik i nie kupowało nowych. Łatało się i cerowało stare by nadało się następnym. Tylko wielkie, znaczące miasta podążały za najnowszymi trendami. W wioskach i małych miejscowościach moda schodziła na drugi plan. Na wsi panowała swoista moda. Dziewczęta też chciały się podobać swoim przyszłym mężom.
Na temat strojów ludowych powstało wiele publikacji. Niektóre z nich znajdują się w Dziale Wiedzy o Regionie. Podstawową pozycją jest „Atlas polskich strojów ludowych” z roku 1958. Na jej kartach możemy odnaleźć chłopa w czapce baraniej na fotografii z 1939 r., zamieszczane wizerunki mieszkańców wsi w „Tygodniku Ilustrowanym Warszawskim” m.in. z roku 1862. Obok opisu stroju podlaskiego można obejrzeć zdjęcia z połowy XIX i początków XX wieku.
„Tradycyjne stroje województwa podlaskiego” to kolejna pozycja w drodze po informacje o strojach ludowych. Autorki Elżbieta Piskorz-Branekova i Aleksandra Pluta przedstawiły ubrania tradycyjne we współczesnym wydaniu z okolic m.in. Łomży, Siemiatycz i Hajnówki. Niezwykle ciekawa, kolorowo wydana publikacja miała na celu „opisanie odzieży ludności chłopskiej i drobnoszlacheckiej”. Ubiory damskie i męskie opisane są szczegółowo i wyczerpująco. Pełno w opisach nazw, których już dziś nie spotykamy. Autorki wyjaśniają więc ich znaczenie. Czy jeszcze ktoś pamięta co to była bekiesza? Młode pokolenia często już nie znają określeń barchan, bryczesy czy maciejówka, co dla starszego pokolenia jeszcze przywodzi na pamięć czasy, kiedy spędzało się wakacje u dziadków na wsi. Tam najdłużej przetrwała pamięć starodawnej polskiej mowy i nazw. W książce znajdziemy wiele pięknych haftów i wykrojów ubioru np. kaftana kobiecego czy koszuli męskiej.
Niezwykle ciekawą pozycją na bibliotecznej półce jest książka pod redakcją J. Adamowskiego i M. Wójcickiej pt. „Tam na Podlasiu”. Przedstawia ona codzienny strój i świąteczny ubiór ludności Południowego Podlasia. Jak zauważają autorzy publikacji szata nie tylko zdobi człowieka. „Strój pełni bowiem różne funkcje społeczne i kulturowe.[…] Nie tylko ubiera nas, chroni przed zimnem, słońcem, deszczem itp., ale też realizuje bogate funkcje semiotyczne: określa nasz status społeczny, majątkowy, stanowy, często także informuje o zainteresowaniach i przynależności do organizacji i subkultur.” Wiele miejsca poświęca się w publikacji strojowi i jego funkcjom w kulturze i tradycji. M. Wójcicka porównuje strój ludowy do tekstu kultury, do makroznaku pełniącego wiele funkcji. Niewątpliwie strój ludowy w ujęciu autorów stanowi powrót do przeszłości, przypomina o wartościach, jakie wyznawane były przez dane społeczeństwa. A przywdziewanie dziś, we współczesnych czasach stroju ludowego stanowi przywiązanie do tradycji przodków, mówi o szacunku do przeszłości i dumy z własnej „małej ojczyzny”.
W książce „Kultura Ludowa Południowego Podlasia” autorzy A. Mironiuk, J. Petera i C. Wrębiak zarysowali kulturę obecną na naszych terenach od wieków. Na kartach publikacji można przeczytać o ty, co spożywali nasi przodkowie. W jaki sposób przechowywano np. słoninę czy sadło, grzyby i owoce. Odnajdziemy wiele zdjęć starych chat, narzędzi wytwarzanych z drewna. Fotografie ukazują sposób, w jaki urządzone były wnętrza domostw wiejskich. Opisano też zajęcia ludności takich jak plecionkarstwo czy garncarstwo i oczywiście tkactwo. Znajdziemy tu też opisy strojów kobiecych i męskich oraz obrzędy tradycyjne.
Ciekawym uzupełnieniem tematu ludowości naszego regionu jest pozycja „Twórczość ludowa na Południowym Podlasiu”. Znaleźć tu można przykłady dzieł tkactwa, koronkarstwa, garncarstwa i zdobnictwa ludowego.
Po wszystkie te książki zapraszamy do działu Wiedzy o Regionie. Znajdą tu Państwo jeszcze wiele, wiele innych publikacji na temat kultury, tradycji, strojów i życia codziennego mieszkańców naszego regionu.
